Cách Bày Mâm Ngũ Quả Ngày Tết Theo Triết Lý Phong Thủy

Triết lý duy vật cổ đại đưa ra quan điểm rằng, mọi vật trong vũ trụ được hình thành từ 5 yếu tố cơ bản là Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, được gọi là ngũ hành. Mâm ngũ quả trong nền văn hóa Tết của người Việt có nguồn gốc và lấy cảm hứng từ triết lý này.

Từ “Ngũ” trong ngữ cảnh này đề cập đến số năm và cũng là số lượng yếu tố ngũ hành. Cụ thể, 5 loại quả trên mâm ngũ quả đại diện cho Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, là biểu tượng tổng hợp của sự sống. Thuật ngữ “Ngũ quả” trở thành biểu tượng đầy đủ, tượng trưng cho sự sinh sôi, tồn tại và tái sinh không ngừng của tự nhiên.

Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả, mỗi loại có một màu sắc đặc trưng tương ứng với ngũ hành: quả màu trắng sáng biểu tượng cho hành Kim; quả màu xanh đại diện cho hành Mộc; quả màu đen đại diện cho hành Thủy; quả màu đỏ thể hiện hành Hỏa; và quả màu vàng đại diện cho hành Thổ.

Trong bối cảnh nông nghiệp của Việt Nam, khái niệm về “quả” không chỉ là kết quả của lao động mà còn là thành tựu của sự cống hiến. Điều này là lý do người Việt chọn 5 loại quả làm biểu tượng cho sự sống, sự hòa hợp của đất trời và thành quả của lao động, thể hiện lòng kính trọng đối với tổ tiên. Về mặt phong thủy, mâm ngũ quả không chỉ phản ánh quan điểm về thế giới và con người của người xưa mà còn tượng trưng cho ước nguyện và mong muốn của gia chủ về một cuộc sống phúc lạc: Phúc – Quý – Thọ – Khang – Ninh (may mắn; giàu có, sang trọng; sống lâu; khỏe mạnh; bình an).

Dù một số phong tục cổ truyền khác đã dần mất đi, nhưng phong tục bày mâm ngũ quả ngày Tết vẫn được giữ gìn và thực hiện rộng rãi từ miền Bắc đến miền Nam của Việt Nam. Quan regardless tâm, những gia đình dù thuộc địa vị khác nhau về tài chính vẫn tận tụy chuẩn bị mâm ngũ quả trang trí lộng lẫy để thể hiện lòng tôn kính đối với tổ tiên.

Quá trình sắp xếp mâm ngũ quả là một nghi thức cẩn thận, từ việc chọn lựa các loại quả mới tươi từ vườn, đến việc sắp đặt chúng trên mâm. Nải chuối thường được đặt ở phía dưới để nâng đỡ các quả nhỏ, trong khi các loại quả lớn như dừa, bưởi, phật thủ thường được đặt ở giữa và xung quanh là các quả nhỏ khác. Sự sắp xếp này tạo nên một bức tranh mâm ngũ quả vững chãi, tràn đầy và hài hòa.

Mặc dù có sự biến tấu linh hoạt tùy thuộc vào vùng miền và văn hóa cụ thể, nhưng nhìn chung, có hai cách sắp xếp chính mà mâm ngũ quả thường tuân theo theo thời gian và địa phương.

Thường thì, mâm ngũ quả ở miền Bắc không thể thiếu những loại trái như chuối xanh, phật thủ, bưởi, đào, quýt, hồng… Cộng đồng dân cư tập trung đặc biệt vào việc sắp xếp và chọn lựa màu sắc sao cho mâm ngũ quả trở nên đầy đủ và hài hòa.

Trong quy trình sắp đặt, nải chuối thường được ưu tiên, có thể là 2-3 nải được xếp gần nhau để tạo nên một hình vòng cung, có khum hướng vào bên trong và được đặt ở phía dưới cùng. Phía trên nải chuối thường là vị trí của các loại quả khác được sắp xếp xen kẽ nhau. Trong trung tâm của vòng cung nải chuối thường đặt một trái bưởi hoặc phật thủ chín vàng. Việc lựa chọn kích thước và số lượng quả phải vừa vặn, tùy thuộc vào sự chọn lựa, nhằm đảm bảo mâm ngũ quả không chỉ đầy đủ đại diện cho 5 màu sắc ngũ hành mà còn trở nên cân đối và hài hòa.

Ở miền Nam với điều kiện khí hậu thuận lợi và hoa trái quanh năm, lựa chọn mâm ngũ quả của người dân trở nên đa dạng và phong phú hơn. Trái ngược với miền Bắc, người dân ở đây không tập trung quá nhiều vào màu sắc, mà họ chú trọng hơn vào ý nghĩa cụ thể của từng loại trái.

Cụ thể, mâm ngũ quả ở miền Nam thường được bày theo tư duy “Cầu sung vừa đủ xài”, thể hiện mong muốn về một năm mới đầy đủ và phồn thịnh. Năm loại quả phổ biến mà người miền Nam sử dụng trên mâm ngũ quả bao gồm mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, và xoài. Ngược lại với thị hiếu ở miền Bắc, người miền Nam thường tránh sử dụng chuối xanh do phát âm giống như “chúi nhủi”, mang ý nghĩa không may mắn.

Với tính cách phóng khoáng, người miền Nam không ràng buộc về việc phải có những loại quả cụ thể trên mâm ngũ quả. Quan trọng hơn, họ muốn thể hiện ước muốn và mong đợi của gia đình. Nhiều gia đình thậm chí thêm vào mâm ngũ quả những loại trái như thơm (dứa) màu vàng hoặc cặp dưa hấu. Sắp xếp các loại quả trên mâm thường giản đơn, không cầu kỳ về hình thức.

Mâm ngũ quả ở miền Trung không hoàn toàn giống với miền Bắc hoặc miền Nam, mà đó là sự giao thoa của cả hai vùng miền. Người dân miền Trung thường sử dụng một loạt các loại trái cây như chuối, bưởi, xoài, dưa hấu, cam, táo, nho, sung, dứa, mãng cầu… Cách bày trí thường đơn giản với hình thức quả to được đặt ở phía dưới, tạo nên một điểm tựa vững chắc, trong khi phía trên là những quả nhỏ hơn hoặc được sắp xếp xen kẽ để điền vào các khoảng trống.

Trong những năm gần đây, khi sự giao thoa giữa các vùng miền trở nên mạnh mẽ hơn, mâm ngũ quả ngày Tết ở miền Trung cũng trải qua sự biến đổi linh hoạt. Nhiều gia đình đã thêm vào các loại trái cây nhập khẩu, kết hợp với hoa tươi và các món quà Tết màu sắc, tạo nên bức tranh ngày Tết đa dạng và hấp dẫn hơn.

Sau khi rửa sạch trái cây, nước dư trên bề mặt trái có thể gây ra tình trạng thối hoặc héo nhanh chóng. Vì vậy, để tránh tình trạng này, nên sử dụng khăn ẩm để lau sạch hoa quả. Hoặc, có thể rửa qua dưới vòi nước và sau đó dùng khăn thấm khô trước khi bày lên mâm.

Đối với bưởi hoặc cam, nếu xuất hiện vết ố vàng hoặc mốc xanh trên vỏ, người chủ nhà có thể sử dụng nước vôi sạch, thấm vào khăn lau và đều nhẹ lên quả để giữ cho vỏ trở nên bóng đẹp và không bị héo.

Mâm ngũ quả có thể chứa đủ 5 loại trái cây biểu tượng cho ngũ hành, hoặc chỉ cần thể hiện ý nguyện cụ thể của gia chủ mà không phải giới hạn số lượng cụ thể cho từng loại trái cây. Số lượng trái cây trên mâm, dù là số chẵn hay lẻ, chỉ cần được tính theo từng loại mà không quan tâm đến số lượng cụ thể.

Mặc dù nhiều phong tục ngày Tết đang dần mất đi, nhưng việc bày mâm ngũ quả trên bàn thờ gia tiên vẫn rất phổ biến. Điều này thể hiện tinh thần “uống nước nhớ nguồn” của người Việt và cần được bảo tồn để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.